Оглавление/Munadarija
Baxmal kapalak bilan tanishtirish.
Maqsad: Bolalarni kapalakning noyob turi – baxmal kapalak bilan tanishtirish, uning tabiatdagi ahamiyati, tuzilishi, ko‘payishi haqida yangi bilim berish. Mashg’ulotga kerakli jixozlar:
Kapalak rasmi, bankaga solingan kamalak, daraxt shoxlari, gulli o‘simliklari.
Mashg’ulotning borishi:
Tarbiyachi: Bolalar! Siz kapalak haqida qanday she’r bilasiz? Umida: Hoy kapalak, kapalak, Qanotlaring ipakdek. Muncha shoshib uchasan,
To‘xta, so‘zlayin andek . Mendan aslo qochmagin,
Do‘st bilaman o‘zimga. Pildir-pildir uchishing, Oh, yoqadi ko‘zimga.
| Sherzod: | Atrofi keng, xo‘p go‘zal, |
| Yurtimning bog’i. | |
| Onadek bizga aziz, | |
| Vatan tuprog’i. | |
| Bahorda o‘sib gullar, | |
| Bo‘lar yam-yashil. | |
| Kapalaklar atrofida, | |
| Qizlar quvnashib. | |
| Bahrom: | Uch, ucha ber, ucha ber, |
| Go‘zal bog’cham-gulshanda. | |
| Sira ozor bermayman, | |
| Kapalakjon, kapalak. | |
| Qanotlaring ipakdek, | |
| Do‘st bo‘laylik ikkimiz. | |
| To‘xta so‘zlayin andek. |
Shundan so‘ng tarbiyachi bankadan kapalakli shoxchani olib stolga qo‘yadi va — «bu nima» deb so‘raydi.
Bolalar: «Kapalak» deyishadi.
Kapalakni bundan keyingi kuzatish uning harakat qilishi bilan bog’lanadi. Tarbiyachi: Kapalakni biz qaerda uchratamiz?
Bolalar: Bog’cha, uyimizda.
Tarbiyachi: To‘g’ri, bolajonlar! Kapalakning qanotlari rangi qanaqa ekan?
Bolalar: Oq, sariq, qizil.
Tarbiyachi: U nima qilyapti? – deb yana so‘raladi. U uchganda «U qanday uchyapti?» — deb so‘raladi. Qanotini qanday qoqishi ko‘rsatiladi.
Bolalar o‘z fikrlarini aytishadi.
Tarbiyachi: Bolalar kapalak haqida ancha ma’lumotlarga ega ekansizlar. men sizlarni bugun yangi kapalak turi, ya’ni, baxmal kapalak bilan tanishtiraman. Ushbu kapalak O‘rta Osiyoda endemik tur hisoblanib, O‘zbekiston, Qirg’iziston va Janubiy Qozog’istonning tog’li rayonlarida uchraydi.
Kim aytadi, Kapalaklar nima bilan oziqlanadi? Bolalar: gul sharbati bilan.
Tarbiyachi: To‘g’ri, chunki ularning tuzilishi ham shunga moslashgan. Qanotlari tangacha (tukli) bilan qoplangan. Shuning uchun tangacha qanotlilar turkumiga kiradi. Og’iz organlari so‘ruvchi tipda bo‘lib, spiralsimon, buralgan xartumcha yordamida suyuq oziqlar (nektar) bilan oziqlanishga yaxshi moslashgan. Old qanotlari orqa qanotlaridan kattadir. Baxmal kapalakning qanotlari sut kabi oq, qo‘ng’ir holli bo‘lib, qanotlarini yoyganda 50-52 mm bo‘ladi.
Tuxum qo‘yib ko‘payadi. Mazkur kapalak guli o‘simliklarni yaxshi changlatuvchi hisoblanadi.
Tarbiyachi: Bolajonlar, biz kapalaklarga qanday munosabatda bo‘lishimiz kerak?
Bolalar: Ularni o‘ldirmaslik, qanotlarini uzmaslik kerak.
Tarbiyachi: Ha bolajonlar, bizga ma’lumki, kapalaklar orasida juda ko‘plab chiroyli turlari bo‘lib, ular tabiatni bezaydi. Ular muhofazaga muxtojdir. Ayniqsa, baxmal kapalakning yildan-yilga kamayib ketishi, «Qizil kitob»ga kirishiga sababchi bo‘ldi.
Demak, biz ularni juda ehtiyotkorlik bilan muhofaza qilishimiz kerak ekan.
Mashg’ulot so‘ngida tarbiyachi bolalarga kapalak bo‘lib uchishni taklif etadi. Kapalak
Hoy kapalak, kapalak,
Qanotlaring ipakdek.
Muncha shoshib uchasan,
To‘xta, so‘zlayin andek . . .
Do‘st bilaman o‘zimga. Pildir-pildir uchishing,
Oh, yoqadi ko‘zimga.
Uch, ucha ber, ucha ber,
Go‘zal bog’cham-gulshanda.Sevgim, fikrim ham senda.
Mashg’ulotning tahlili:
Tarbiyachi dastur bo‘yicha kapalakning yangi turi «Baxmal kapalak» haqida bolalarga bilim berdi. Mashg’ulotda solishtirish metodidan foydalanildi (Ya’ni, oddiy kapalak baxmal kapalak bilan solishtirildi).
Mashg’ulot savol-javob tarzida boshlandi. Yangi bilim berish bilan tugatildi.
Muallif: SHаkаrоv А.B., Ulаshev X.А.
