Оглавление/Munadarija
Maktabgacha ta’lim muassasalarida tabiiy va tashlandiq materiallar bilan ishlash.
Tabiiy materiallar tarbiyachi rahbarligida ekskursiyalarda to‘planadi. Ekskursiya uyushtirishdan oldin bolalarga bo‘lajak ish namunasi ko‘rsatiladi. Bolalar uni diqqat bilan ko‘rib, unda ishlatilgan barg plastinkalarining shaklini, daraxt navlarini aniqlaydilar. Shundan so‘ng uyushtiriladigan ekskursiya rejasi tuziladi. Ekskursiya marshrutida alohida e’tibor beriladigan ob’ekt (eman, zarang, akatsiya daraxtlari, hasharotlar, ninachi)lar aniqlanadi. Bolalarning e’tiborlari va aqliy faoliyatlarini kuzatilayotgan ob’ektning zarur bo‘lgan asosiy muhim belgilari va xususiyatlarini ajratishga, to‘planayotgan materialni to‘g‘ri baholashga yo‘llaydigan savollar tuziladi.Maktabgacha ta’lim muassasalarida tabiiy va tashlandiq materiallar bilan ishlash.
Daraxtzorga kelganda bolalar kayfiyati ko‘tarilib, ular har narsaga qiziqish bilan qaraydilar, barglar, ularning ranglari bolalarni ajablantiradi. Ular kuzning butun go‘zalligini, uning ranglarini, to‘kilgan barglar hidi va ular o‘zining elastiklik xususiyatini yo‘qotganligini, qattiqlashib, sinuvchan bo‘lib qolganligini ko‘radilar. Bolalarning atrof-tabiat bilan zavqlanishlari kamayib borishiga qarab, ularning e’tibori barglarning shakli, daraxtlar navlariga qaratiladi. Ana shu vaqtda o‘simliklarda sodir bo‘layotgan ichki jarayonlar qisqa va tushunarli shaklda bayon etib beriladi: jumladan‚ o‘simlik yangi sharoitlarga moslashib, qishga tayyorgarlik ko‘ryapti. Barglarni to‘kish bu o‘ziga xos himoya turidir, chunki barglar suvni ko‘p bug‘lantiradi, qishda esa tuproqdan namlik juda kam miqdorda keladi. Shundan keyin bolalarning e’tibori atrofda uchib yurgan kapalak, ninachilarga, ularning asosiy belgilariga jalb qilinadi. Uchib yurgan hasharotlar ularning tuzilish shakllari mehnat darslarida hasharotlar applikatsiyasini tayyorlash uchun obraz, to‘plangan barglar material xizmatini o‘tashi kerak.
Bolalar barglarni to‘plar ekanlar, ularning ranglari, shakllarini qiyoslashni o‘rganadilar, bu ularning kuzatuvchanligini o‘stirishga yordam beradi. To‘plangan barglar oldindan tayyorlab qo‘yilgan daftar varaqlari orasiga qo‘yiladi. Shundan keyin bolalarga barglarning mehnat mashgulotlarigacha rangini yo‘qotmasligi, buralib ketmasligi uchun qanday ishlov berish kerakligi tushuntiriladi. Har bir ekskursiyada bolalarning e’tibori insonning yaratuvchilik mehnatiga albatta jalb etilishi kerak, Ekskursiya oxirida unga yakun yasaladi, ekskursiyada egallangan bilimlar umumlashtiriladi. Bundan tashqari, bolalarga kapalak va ninachilar tasviri tushirilgan rasmlarni ko‘rish, ularning tanasi va qanotlarining shakli, rangi qandayligiga alohida e’tibor berish topshiriladi.
Bunday uyushtirilgan ekskursiyadan keyingi mashgulotda bolalar applikatsiyalarni zo‘r ishtiyoq bilan namoyish qiladilar, agarda applikatsiyani o‘z istaklariga ko‘ra, o‘zlari to‘plagan materiallardan mustaqil yasash topshirilsa, qiziqishlari yanada ortadi. Bunday mashgulot quyidagi sxemaga ega bo‘lishi mumkin:
- Mashg‘ulot mavzusi va maqsadini aytish.
- O‘tkazilgan ekskursiya bo‘yicha suhbat quyidagicha bo‘ladi:
- ekskursiyada qaerda bo‘ldik?
- qanday daraxtlarni ko‘rdik, ularning nomi qanday?
- v) ularning barglarining shakli bir xilmi?
- g) qanday hasharotlarni ko‘rdik?
- Namuna tahlili:
- kapalak qanday qismlardan tashkil topgan?
- uning qismlari qanday joylashgan?
- v) uni tasvirlashda qaysi daraxtlar barglaridan foydalanilgan?
- Ishni bajarish tartibini aniqlash:
- kapalakning ayrim qismlari (tanasi, qanotlari)ning joylashishini tasvirlash;
- kapalakning tanasi va qanotlari uchun shakli hamda o‘lchamlari bir xil bo‘lgan barglarli topish;
- v) ularni qog‘ozda joylashtirish;
- g) ishni amaliy bajarish.
- Tarbiyachining ishni bajarish usullari haqidagi tushuntirishlari.
- Applikatsiyani bajarish bo‘yicha mustaqil ish:
- kapalakning ayrim qismlarini qog‘ozda to‘g‘ri tasvirlash;
- shakl, o‘lcham va bo‘yoqlarini to‘gri tanlash;
- v) yelimlash ishlarini tartibli bajarish;
- g) kapalakning ko‘z va mo‘ylarini to‘g‘ri tasvirlash;
- d) ish bajarilgan qog‘ozning orqasida barglaridan foydalanilgan daraxtlarning nomlarini yozish;
- Ishni baholash.
Ijodiy xarakterdagi ishlar. Masalan: «Baliqlardan kompozitsiya tuzish». Tarbiyachi umumiy vazifa beradi, bolalar esa‚ tarbiyachi namunasi asosida o‘z variantlarini izlaydilar.
Tarbiyachi doskaga baliq rasmi tasvirlangan plakatni osib qo‘yib, bolalar bilan birgalikda baliq tanasi, baliqning boshi, qanotlari, dumining shakli tahlil qilinadi. Baliq turiga ko‘ra uning tanasi, qanot va dumlari har xil bo‘lishi mumkinligi aniqlanadi, shuning uchun bu ishda turli tabiiy materiallardan foydalanish mumkin bo‘ladi. Shundan so‘ng ishni bajarish tartibi aniqlanadi. Avval baliq qismlari uchun material tanlash, uning umumiy tarhini chizish kerak. Shundan keyin qaysi detalning qanday tartibda yelimlanishini, detallarning joylarini aniqlash va so‘ngra ishga kirishish lozim. Bunday yumushlar bajarilayotgan ishga ijodiy yondoshishni o‘stirishga yordam beradi. Mashg‘ulotga yakun yasash va bajarilgan ishni baholashda tarbiyachi foydalanilgan materiallar nomini so‘raydi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida tabiiy va tashlandiq materiallar bilan ishlash.
Muallif: Xasanova Sh.T.
