Ishlab chiqarishda bolalar va kattalar razmer tipologiyasini qo`llash muammolari.

Ishlab chiqarishda bolalar va kattalar razmer tipologiyasini qo`llash muammolari.

Ishlab chiqarishda bolalar va kattalar razmer tipologiyasini qo`llash muammolari.

Bolalarning umumiy oichamlar tipologiyasi 1966-yildan 1970-yilgacha to’qimachilik, trikotaj va tikuvchilik sanoati sohasidagi ilmiy tadqiqotlar rejasi bo’yicha ishlab chiqilgan. Bunda ko’pgina davlatlaming mutaxassislari qatnashgan.

Bolalar oichamlar tipologiyasini ishlashda yetakchi o’lcham-lar sifatida, bo’y va uchinchi ko’krak aylanasi qabul qilingan. Befarqlik intervali bo’y bo’yicha — 6 sm [Q3] va ko’krak aylanasi bo’yicha — 4 sm [±2].

Bo’y uzunligi bo’yicha variantlar shunday tanlanganki, ular kattalarniki bilan uzluksiz bo’ylar qatorini tuzadi, ya’ni 74, 80, 96, …, 176 sm qizlar uchun.

Ishlab chiqilgan oichamlar tipologiyaga asos qilib, 3 yosh-dan 18 yoshgacha boigan 31,5 mingta o’g’il va qiz bolalar oichamlari olingan. Olingan ma’lumotlar qayta ishlanishi natijasida PC 3138-71 «Kiyim. Qizlar va o’g’il bolalar tipik qomatlari va ularning oichamlari» standartlash bo’yicha tavsiyalar tuzilgan. Barcha davlatlar qizlari uchun 109 ta qomat turi aniqlangan. Shulardan 87 ta tipik qomat hamdo’stlik mamlakatlarida qayd etilgan.

31, 32- jadvallarda o’g’il va qiz bolalalar gavdasining tasnif-lanishi ko’rsatilgan.

 

31-jadval

O’g’il bolalar gavdasining tasniflanishi

To’lalik                   Birinchi                                   Ikkinchi

Ko’krak 52 56   60 60 64 68 72 76 80 84 88   92   60 64 68 72 76 80  84  88 92

ayla-nasi, 96   100  104                                         96   100 104

Bel        48 51    54 51 54 57 60 63 66 69 72  75    57 60 63 66 69 72  75  78 81

aylanasi, 78      81   84 84    87    90 Maktabga 98 104 98 104 110 110 116 116  cha yoshdagila

Kichik 122 128 134 122 128  128 134  134  134 122  128  134  122 128   128 maktab 140   140   140   140 146    146   146 134   134   134 140   140   140

Katta      152    152   152   152 158   158   158   152   152 158 152   152 158

maktab 164  164 170 158 164   164 170 yoshidagiO’smir 164 164 170 170 170 170 170 176 176 164 164 170 170 yoshdagil 176 176 176 176 182 182 182 182 182 176 176 182 188 170 170

32-jadval

Qiz bolalar gavdasining tasniflanishi

To’lalik guruhi     Birinchi   Ikkinchi  
Ko’krak 5 5 6 6 6 6 7 7 80 84 8 9 9 1 1 6 6 6 7 7 8 8 8 9 9 1 1  
                                                           
  Bel aylanasi, 4

8

 5

1

   5

1

 5

4

 5

7

 6

0

 5

7

 60 63 6

6

 6

9

 7

2

 7

5

 7

8

 5

7

 6

0

 6

3

 6

6

 6

3

 6

6

 6

9

 7

2

 7

5

 7

8

 8

1

 8

4
  Maktabg 9

1

 9

1

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 

  

 
  acha
  yoshdagil

ar

   1

1

 1

1

                                                  
  Kichik  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 

 1

1 1

 1

1

1

1

  

 

1

1

  

 

 

1

  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 

 1

1 1

 1

1

1

1

  

1 1

1

  

 

 

1

  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 

  

 

 

 
  maktab yoshida-
  gilar

Katta

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

 4

 

 

 4

 

 

 4

 

 

 1

1

1

  

15

15

  

15

15

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

 4

 

 

 4

 

 

 4

 

 

 1

1

1

  

1

1

  

1

1

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 
  maktab
  yoshidagi

lar

               1

6

 16

4

 16

4

                   1

6

 1

6

 1

6

            
  O’smirlar  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

 1

1

1

  

 

 

 1

1

1

 1

1

1

 1

1

1

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

 1

1

1

 1

1

1

 1

1

1

 1

1

1

 1

1

1
  (15,5-18 yosh)
                                                                                                  7      7 7 7                                7 7 7 7 7

Uzoq yillar davomida antropometrik izlanishlar olib borilgan va ommaviy

kiyim tayyorlash uchun zarur bo’lgan erkaklar va ayollar qomatlari uchun bo’y va o’lcham shakllari foizlarda taqsimlanishi ishlab chiqilgan.

Shkalalar savdo uchun tikiladigan sanoat mahsulotlarining buyurtmalarini tayyorlashda asos qilib olingan. Odam tanasining o’lchov xarakteristikasi, odatda, o’lchov belgilari deb ataluvchi bir qator alohida o’lchamlar tarzida belgilangan. Ularning o’rta-cha qiymati maxsus dasturlar asosida olib boriladigan ommaviy antropologik tekshirishlar yo’li bilan aniqlangan.

Oxirgi yillarda antropologik o’lchash dasturining rivojlani-shini ko’rib chiqqan holda, ularni tayyorlash faqatgina o’lchash belgilarining soni bilan farq qilganligini ko’rish mumkin.

Barcha dasturlar belgilangan asosiy dastur belgilarini yaqin-lashuvchi, ya’ni kontakt usullari bilan olishni ta’minlagan. Ajra-tilgan qomatning plastik obrazi, tuzilishi to’g’risidagi mavjud us-lublar bo’yicha, qomatni grafik asosida tasvirlash biroz qiyin.

Kontakt usullar yordamida odam tanasini o’lchash uchun, antropometr, yo’g’on sirkul, goniometr, yoysimon konturograf, santimetrli tasma va boshqa asboblardan foydalaniladi.

Bu o’lcham belgilari chiziqli kattaliklar haqida ma’lumot be-radi, lekin odam tanasining umumiy tashqi tuzilishi xarakteristi-kasini bermaydi. Bundan tashqari kontakt usullarning muhim kamchiligi, bu o’lchov asboblari yumshoq tanaga tekkanda de-formatsiyaga uchrashi natijasida unchalik aniq qiymat kelib chiqmasligidir. Turli obyektlarni kontaktsiz o’lchash uchun antropometrik izlanishlarda stereofotografometriya tasvirlariga asos-langan fotografometriya qo’llaniladi.

Fotografometrik tasvirlar orqali obyektlarning fazoviy holati, o’lchamlari va shakli o’rganiladi.

Markaziy tikuvchilik ishlab chiqarish ilmiy tadqiqot instituti (SNIIShP) tomonidan Markaziy Osiyo xalqlari uchun tipik qomatlarning foizlarda taqsimlanish shkalalari yaratilgan, lekin ular zamon talablariga javob bermaydi, ya’ni ishlab chiqarilayotgan kiyimlarning o’lcham-bo’y assortimenti o’rta va to’la guruh talablariga javob bermaydi.

Toshkent to’qimachilik va yengil sanoat institutining «Tikuv buyumlarini loyihalash va dizayn» kafedrasi xodimlari MDU ning amaliy antropologiya ilmiy tadqiqot instituti bilan hamkorlikda tipik qomatlarning ilmiy asoslangan, foizlarda taqsimlangan shkalalarini yaratish maqsadida O’zbekiston aholisi (erkaklari) orasida o’lchash ishlari olib borildi va o’lcham tipo-logiyasi aniqlashtirildi.

Buning uchun O’zbekiston shahar va qishloqlaridagi erkak aholini o’lchash maqsadida maxsus dastur yaratildi. Bunda odam qomatini xarakterlovchi 46 ta o’lchov belgisini aniqlash ko’zda tutilgan. Qomatni kontaktsiz o’lchash uchun «Kontur-256» as-bobi yaratilgan.

Aholi o’lchangandan keyin asosiy parametrlarni taqqoslash va yakuniy aniqlash bo’yicha olingan ma’lumotlarning statistik tahlili o’tkazilgan. O’rtacha arifmetik kattalik, o’rtacha kvadratik chetlanish, korrelyatsiya koeffitsiyenti kabi asosiy statistik ko’rsatkichlar tahlil qilib chiqilgan.

Barcha antropometrik belgilar 4 ta guruhga ajratilgan:

  • — bo’ylama belgilar. Unga uzunliklar, nuqtalarning poldan balandligi kiritilgan;
  • — aylanalar;
  • — diametrlar;
  • — qolgan barcha o’lcham belgilari.

Berilgan belgilar bo’yicha asosiy antropometrik belgilarning o’rta arifmetik qiymati aniqlangan. O’zbekiston erkaklari antropometrik belgilarining o’rtacha arifmetik qiymati xorij erkaklari belgisidan kam, lekin MDH erkaklari belgisidan ko’p.

M-xorij erkaklari > M—O’zbekiston erkaklari > M—MDH erkaklari.

Tanlovda belgining o’zgarishi bo’yicha yanada aniqroq xa-rakteristika olish uchun o’rtacha arifmetik kattaliklardan o’rtacha kvadratik chetlanish ham hisoblab chiqilgan. Bu yerda o’rtacha kvadratik chetlanishda O’zbekiston erkaklari o’lcham belgisi xorij erkaklari belgisidan kichik, lekin MDH erkaklari belgisidan katta.

o—xorij erkaklari > o—O’zbekiston erkaklari > o—MDH erkaklari.

Muallif: H.I.Yodgorova.

mavzular

manba

 

ЭТО МОЖЕТ БЫТЬ ИНТЕРЕСНО