Оглавление/Munadarija
O’quv jarayonini tashkil qilish bo’yicha harbiy rahbar va CHQBTO’ tomonidan ishlab chiqiladigan asosiy hujjatlar. Ularning vazifasi va mazmuni.
CHQBTO’ tomonidan asosiy hujjatlar Har bir ta’lim muassasasida yarim yil yoki bir butun o‘quv yil uchun CHQBT ning haftalik va tematik reja tuziladi. Joriy yilga tematik rejani chaqiruvga qadar tayyorgarlik fani o‘qituvchisi O‘zbekiston Respublikasi CHQBT dasturi va ta’lim muassasasi direktori tomonidan tasdiqlangan haftalik reja asosida ishlab chiqiladi.
Tematik reja (1-ilova) o‘quv yiliga to‘liq tuzilib, uch kunlik dala-o‘quv mashg‘ulotlari (yig‘ini)ni o‘z ichiga oladi. Tematik reja har yili Mudofaa vazirligi va boshqaruvchi hujjatlarning talablari asosida va CHXT fakultetlari (kafedralari), oliy ta’lim muassasalari hamda qo‘shinlarning ilg‘or tajribalarini inobatga olgan holda har yili yangilanib turiladi.
Tematik rejada quyidagilar aniqlanadi: mashg‘ulotlar bo‘yicha o‘quv vaqtlarini taqsimoti, mashg‘ulotlarni o‘rganish ketma-ketligi, mashg‘ulotning o‘quv va tarbiyaviy maqsadlari, talabalarga mustaqil tayyorgarliklari uchun topshiriqlar, adabiyotlar nomlari, shuningdek uslubiy ko‘rsatmalar va boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi.
(Tematik reja sxemasining chizmasining rejasini tushintirasiz)
Tematik rejalar harbiy rahbar, CHQBTO‘ tomonidan CHQBT dasturining barcha bo‘limlari bo‘yicha tuziladi.
CHQBT dasturining bosh vazifasi talabalar ta’lim vaqtida egallashi kerak bo‘lgan bilim, ko‘nikma, malaka, ma’naviy-siyosiy va kasbiy-jangovar sifatlarni optimal hajmini aniqlashdir.
CHQBT bo‘yicha o‘quv -tarbiyaviy jarayonni rejalashtirishga bo‘lgan umumiy talablar umumta’lim fanlarining barchasiga bo‘lgan talablardek, ular didaktikaning (grekcha so‘zdan «didasko» ta’lim beraman degan) asosiy tamoyillari bilan aniqlanadi. Mafkuramizga ko‘ra, didaktika talabalar ta’limini murakkab ijtimoiy-pedagogik jarayon sifatida ko‘rib chiqadi. Jarayonning asosiy vazifalari quyidagilardir:
Umumta’lim (talabalarni bilim, ko‘nikma, malakalar bilan qurollantirish);
Tarbiyaviy (bo‘lajak Vatan himoyachisiga kerak bo‘lgan shaxs xislatlari va harbiy
jamoa xislatlarini talabalarda shakllantirish);
Rivojlantiruvchi (yuzaga keladigan masalalarni echishda talabalarda ijodiy yondashuv
malakalarini shakllantirish);
Psixologik tayyorgarlik (zamonaviy janglarda muvaffaqiyatli harakatlarga talabalarni
psixologik tayyorgarligini shakllantirish).
Bu vazifalarni amalga oshirishda, ulardagi cheklov birlik talabalarni tayyorlashga har tomonlama yondashish uchun muhim omil hisoblanadi.
Pedagogik ma’noda o‘qitish deb nomlangan ta’lim jarayoni ta’lim oluvchilarga (talabalar), dars berish nomini olgan ta’lim beruvchining (harbiy rahbar, CHQBTO‘) maqsadli, o‘zaro bog‘langan faoliyatidan tarkib topgan. Bu jarayondagi asosiy o‘rin ta’lim beruvchi (harbiy rahbar, CHQBTO‘) ga tegishli.
Uning asosiy pedagogik vazifalari quyidagilar:
- Ta’lim muassasasida o‘quv jarayonini tashkil etish va unga rahbarlik qilish ;
- Tizimlangan turda o‘quv materialini bayon etishda va qurol va texnika bilan ishlashning maqsadga muvofiq usullarini ko‘rsatish;
- Talabalarda ta’limga va ta’limning boshqa ijobiy tomonlariga qiziqishni rivojlantirish;
- Ta’lim oluvchilarda mustaqil ravishda bilim, ko‘nikma, qobiliyatlarni egallash qobiliyatini shakllantirish va o‘z mahoratini takomillashtirish;
- Talabalar tayyorgarligini tekshirish, bilim, ko‘nikma, qobiliyatlari va kasbiy sifatlarini baholash.
SHu bilan birga CHQBT bo‘yicha o‘quv jarayonini rejalashtirishni tashkil qilish o‘z xususiyatlariga ega. Bu avvalom bor CHQBT kursi o‘z ichiga sakkizta mustaqil fanlarni oladi: – Kirish mavzusi;
- Harbiy ish asoslari;
- Otish tayyorgarligi;
- Harbiy xizmat asoslari;
- Amaliy jismoniy tayyorgarlik;
- Fuqaro muhofazasi;
- Tibbiy bilim asoslari;
- Nazorat mashg‘ulotlari.
Bularning har biri ta’lim muassasasi tizimida va hamkorligida, mantiqiy va uslubiy tartibda puxta o‘ylab rejalashtirishni talab qiladi..
Bundan tashqari, chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarligi va fuqarolar himoyasi bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘smir yigit-qizlar bilan birgalikda, tibbiy bilim asoslari esa alohida rejalashtiriladi va o‘tkazilishini nazarda tutish zarur. O‘rta maxsus va kasb-xunar ta’lim muassasalarining o‘quv guruhlari tarkibi sakkiz nafar qizlar (o‘smirlar) dan kam bo‘lsa, to‘liq tarkibda o‘smir yigit (qiz) lar uchun o‘quv dastur bo‘yicha shug‘ullanadilar.
Darslardan tashqari vaqtda har hafta harbiy-sport mashg‘ulotlarini o‘tkazish, bir marta harbiy-o‘quv va vatanparvarlik xaqida filmlarni ko‘rsatish , hamda to‘garaklar va fakultetiv kurslar bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazish rejalashtiriladi. SHunday qilib, CHQBT rejalashtirish dasturni to‘la va sifatli bajarilishi, barcha bo‘limlarni har tomonlama o‘rganilishi, shuningdek, boshqa ta’lim fanlari bilan CHQBT dasturi bo‘yicha muvofiq keladigan mavzularni bog‘lab o‘rgatilishini ta’minlashi kerak
O‘quv rejasini tuzishda ta’lim muassasasining ishi mahalliy sharoitlari hamda o‘quv — moddiy bazasiga e’tibor berish kerak. Mahalliy MIB roziligiga ko‘ra ba’zi bir hollarda ta’lim muassasasi direktoriga mahalliy sharoitlarga bog‘liq holda dasturning ba’zi bir mavzularini o‘rganish tartibiga o‘zgartirishlar kiritishga ruxsat beriladi. Biroq bunda ularga ajratilgan mashg‘ulot mazmuni va vaqtni qisqartirilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Ta’lim muassasasi direktori o‘quv jarayonini tashkil qilish jarayonida quydagi masalalarga oydinlik kiritadi :
-ta’lim muassasalarida har bir mutaxassislik bo‘yicha guruh (sinf) lar uchun ta’lim boshlanishi va yakunlanishiga;
-avtomatdan jangovar o‘q otish bo‘yicha boshlang‘ich mashqlarni bajarishga talabalarni tayyorgarlik ko‘rish muddatiga;
- harbiy-sport bayramlarini o‘tkazilishiga;
- CHQBTni o‘qitilishini boshlashga bag‘ishlangan buyruq mazmuniga;
- harbiy rahbar, CHQBTO‘larga rejalashtirish hujjatlari bo‘yicha beradigan ko‘rsatmalar mazmuniga.
Direktor rahbarligida harbiy rahbar, CHQBTO‘ CHQBT bo‘yicha haftalik reja, o‘qitilishni boshlanishi, guruh va seksiyalar sardorlarini tayinlash to‘g‘risidagi buyruq va loyihalarni hamda CHQBT bo‘yicha vatanparvarlik va sinfdan tashqari ish va o‘quv — moddiy bazani takomillashtirish bo‘yicha takliflarni tayyorlaydi. CHQBT dasturi bo‘yicha mashg‘ulotlarni o‘tkazish haftalik rejasi butun o‘quv yiliga ishlab chiqiladi. 2-3 bosqich talaba-talabalari uchun har biriga alohida ishlab chiqiladi.
SHu bilan birga har bir oyga mashg‘ulotlar jadvalini tuzish tavsiya etilib, bunda mashg‘ulotlar mazmuni, vaqti va ularni o‘tkazish joyi, shuningdek, CHQBT bo‘yicha sinfdan tashqari ishlar bo‘yicha tadbirlar ko‘rsatib o‘tilishi kerak O‘quv jarayonini tashkil qilish uchun o‘quv rejasidan tashqari harbiy rahbar va CHQBTO‘ asosiy hujjatlardan quyidagilarini ishlab chiqadi:
- «Ta’lim muassasasida chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlikni boshlash to‘g‘risida» ta’lim muassasasi bo‘yicha «Ta’lim muassasasida CHQBT, jismoniy madaniyat va tibbiy bilim asoslari bo‘yicha uslubiy komissiya tuzish va komissiya ishini tashkil qilish to‘g‘risida» ta’lim muassasasi bo‘yicha buyruq.
Buyruqda harbiy rahbar, CHQBTO‘ jismoniy tarbiya va tibbiy bilim asoslari o‘qituvchisi pedagogik jamoasining bo‘lajak vatan himoyachilarini ta’lim-tarbiyasi borasidagi vazifalari bayon etiladi, tashkilotchilik va tartibga rioya qilish masalalarida talabalarga qo‘yilgan talablar, CHQBT bo‘yicha uslubiy komissiya tarkibi va ularning ishlash tartibi, CHQBT bo‘yicha sinfdan tashqari ishlarning asosiy tadbirlarini o‘tkazish muddati va tartibi aniqlanadi.
-«Guruh va seksiyalar komandirlarini tayinlash to‘g‘risida»gi ta’lim muassasasi bo‘yicha buyruq.
Guruh va seksiyalar komandirlarini saylash to‘g‘risidagi direktor buyrug‘ida guruhlarning tartib raqami aniqlanadi, komandirlar tayinlanadi, har bir tahsil oluvchining safdagi va harbiy xonadagi joyi uchun harbiy rahbar, CHQBTO‘ bilan saf hisobini olib borishga talablar ko‘rsatib o‘tiladi, talabalar tomonidan harbiycha muomila qoidalari bajarilishi va belgilangan kiyim formasiga rioya qilinishi majburiy ekanligi ta’kidlanadi.
Bundan tashqari, intizomni qo‘llab-quvvatlab turish, O‘MB takomillashtirish bo‘yicha guruh va seksiyalar komandirlarining vazifalariga aniqlik kiritiladi.
-O‘quv yili uchun CHQBT, jismoniy madaniyat, tibbiy bilim asoslari bo‘yicha
uslubiy komissiyaning ishi rejasi.
— O‘quv yiliga mo‘ljallangan ta’lim muassasasi harbiy rahbari, CHQBTO‘ning
shaxsiy ishi rejasi.
-Ta’lim muassasasining yillik rejasidagi bo‘limga CHQBT va vatanparvarlik tarbiyasi, ommaviy mudofaa ishlari va o‘quv — moddiy bazani takomillashtirish yuzasidan harbiy rahbar CHQBTO‘lar tomonidan kiritilgan takliflar. CHQBTO’ tomonidan asosiy hujjatlar
Vatanparvarlik tarbiyasi bo‘yicha ishlarni tashkil qilish, CHQBT o‘quv moddiy bazasini takomillashtirish bo‘yicha ta’lim muassasasining yillik rejasi uchun takliflar belgilanganda harbiy rahbar, CHQBTO‘ bu ishlarning barchasida butun pedagogik jamoa, otaliqda bulgan tashkilot, shuningdek talabalar bevosita ishtirok etishlarini unutmasligi kerak.
«SHunqorlar» harbiy-sport o‘yinida qatnashuvchi jamoa bilan yo‘riqli mashg‘ulotlarini o‘tkazish rejasi .
«TOZ–8 sonli kichik kalibrli miltiqdan o‘q otishni o‘tkazish to‘g‘risida»gi ta’lim muassasasi bo‘yicha buyruq .
Kichik kalibrli miltiqdan otish tayyorlov mashqlarini bajarish borasida direktor, harbiy rahbar va CHQBTO‘lari a’loxida e’tiborga molik ishlarni olib borishi kerak, Kichik kalibrli (pnevmatik) miltiqdan otish mashqlariga otish qoidalarini mukammal o‘rgangan, xavfsizlik qoidalariga rioya qiladigan, otish tartibini biladigan talabalargina qo‘yiladi. Ushbu qoidalarni bilmagan talabalar avtomatdan jangavor o‘q bilan otish mashqlariga qo‘yilmaydi.
Qolgan talabalar ushbu talablarga javob bera oladigan darajaga etgandan so‘ng va harbiy rahbar va CHQBTO‘larning sinovidan o‘tganlaridan keyin darsdan tashqari tadbirlarda otish mashqlarini bajaradilar
«Uchinchi kurs (11-sinf) talabalari bilan dala mashg‘ulotlarini o‘tkazish to‘g‘risida»gi ta’lim muassasasi bo‘yichabuyruq.
DO‘M(y) boshlanishigacha bir oydan kam bo‘lmagan vaqtda chiqarish tavsiya etiladigan buyruqda mashg‘ulotlarni o‘tkazish, talabalarni tantanali saflash, jo‘natish vaqti, talabalarni, vzvod, guruh komandirlari, ularning yordamchilarini ism-sharifi, mashg‘ulotlarni o‘tkazish va talabalarni olib ketish tartibi, xavfsizlik choralarini ko‘rsatib o‘tish kerak.
Mudofaa-sport sog‘lomlashtirish lagerlarii bazasida uchinchi kurs (11-sinf) talabalarini yig‘ish orqali DO‘M(y) tayyorgarlik ko‘rish va o‘tkazish tadbirlari rejasi. DO‘M(y) katta e’tibor va g‘amxo‘rlikni talab etadi.
Ularni tumanlarda tashkil qilingan MSSLda yoki ta’lim muassasalarida o‘tkazish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Tuman, shahar xokimliklarining qaroriga asosan xalq ta’limi bo‘limlari akademik litsey va o‘rta maxsus, kasb-xunar kollejlari boshqarmalarida ta’lim muassasasi direktorii tomonidan tasdiqlanadigan DO‘M(y) o‘tkazishga tayyorgarlik bo‘yicha tadbirlar rejasi ishlab chiqiladi.
Agar DO‘M(y) harbiy qism bazasida o‘tkazilsa, reja harbiy qism komandiri bilan kelishiladi. Reja ta’lim muassasasi direktori, o‘rinbosarlari, sinf rahbarlari, ishlab chiqarish ta’limi ustalari, harbiy rahbar, CHQBTO‘, jismoniy madaniyat (jismoniy tarbiya) o‘qituvchilari va boshqa shaxslar bilan bajariladigan aniq tadbirlarni o‘z ichiga oladi, bajarish muddatini aniqlaydi.CHQBTO’ tomonidan asosiy hujjatlar
Harbiy qismlardan harbiy xizmatchilarni jalb etish, mashg‘ulotlar rahbarlarini zaxiradagi zobitlar hisobidan belgilash va ular bilan uslubiy mashg‘ulotlarni o‘tkazish kabi masalalarni hal etish MIB bilan birgalikda amalga oshiriladi.
- CHQBT bo‘yicha o‘quv yili natijalari to‘g‘risidagi ta’lim muassasasi bo‘yicha Buyruq asosini CHQBTni yakunlash to‘g‘risidagi pedagogik kengash materiallari tashkil qiladi. Bunda dasturni bajarilishiga baho berilib, xulosalar qilinadi, pedagogik jamoa va talabalarga yangi o‘quv yiliga tayyorgarlik bo‘yicha aniq vazifalar qo‘yiladi.
- CHQBT bo‘yicha o‘quv yili yakuniga bag‘ishlangan harbiy-sport bayramini tayyorlash va o‘tkazish to‘g‘risidagi ta’lim muassasasi bo‘yicha buyruq . Harbiy-sport bayramini o‘tkazishga 2-3 oy vaqt qolganda ishlab chiqiladi.
CHQBT bo‘yicha o‘quv yili yakuniga bag‘ishlangan harbiy-sport bayramini o‘tkazish rejasi. Bayramni o‘tkazishgacha 1 oy vaqt oldin ta’lim muassasi direktori tomonidan tasdiqlanadi.
- CHQBT va vatanparvarlik ishlarining holati to‘g‘risida o‘quv yili uchun hisobot. Har bir mashg‘ulotni o‘tkazish uchun ta’lim muassasasi direktori tomonidan tasdiqlanadigan dars rejasi tuziladi.CHQBTO’ tomonidan asosiy hujjatlar
Dars (mashg‘ulot) rejasida mavzu, mashg‘ulot, o‘quv-tarbiyaviy maqsadlar, o‘quv savollari, vaqti, shakli, uslubi, qo‘llanma va adabiyotlar, umumta’lim fanlar bilan o‘rganiladigan masalalar bog‘liqligi, moddiy ta’minot va mashg‘ulotning borishi ko‘rsatiladi. Zaruriyat bo‘lsa, unda o‘quv materiali, o‘rganiladigan o‘quv savollari qisqacha mazmuni bayon etiladi.
Mashg‘ulot rejasini (mashg‘ulotlarni o‘tkazishdan etti kun avval) birma-bir o‘rganish va harbiy rahbar, CHQBTO‘ga amaliy yordam ko‘rsatish uchun direktorga berish tavsiya etiladi.
Mashg‘ulotlarga tayyorgarlikni ta’minlash va o‘tkazishda direktorning o‘rni katta. Aytib o‘tish joizki, ko‘pchilik direktorlar har bir mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘rishda harbiy rahbarlar, CHQBTO‘larga amaliy yordam ko‘rsatadi. Biroq, afsuski, harbiy rahbar, CHQBTO‘larga uslubiy yordam ko‘rsatishdan umuman chetda turadigan direktorlar ham bor. CHQBT va vatanparvarlik tarbiyasida muhim omillardan sanalgan mashg‘ulotlarga bunday yondashilishiga aslo yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi.
SHunday qilib, CHQBTni rejalashtirish boshqaruv hujjatlarining talablariga muvofiq, tuman, shahar, viloyat, respublika ta’lim muassasalarining etakchi tajribalari va tavsiyalarini hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak, shuningdek, u dastur bo‘yicha mavzularni ta’limning boshqa fanlari bilan muvofiq keladiganlari bilan bog‘lab to‘la va sifatli o‘rganilishini ta’minlashi kerak.CHQBTO’ tomonidan asosiy hujjatlar
Muallif: Xasanov M
