Оглавление/Munadarija
Tarix – xalq ma’naviyatining asosi.
Ta’lim va tarbiyaning bosh vazifalaridan biri jamiyatdagi barcha toifa kishilarini, xususan O’zbekiston aholisining qariyb 65 foizini tashkil qiluvchi yoshlarni Ona-Vatanga mehr-muhabbatli qilib tarbiyalashdir. Bu o’z navbatida zamonaviy bilimlar orqali yoshlarda vatanparvarlik tuyg’ularini shakllantirishni taqozo qiladi.Tarix – xalq ma’naviyatining asosi.
«O`z tarixini bilmagan xalqning kelajagi ham bo’lmaydi», —deb uqtiradi Prezident I.A. Karimov. Bu boradagi fikrini davom ettirib: «Nag qanday qal’a ichidan olinadi. Demak, biz ichka-rini mustahkam qilishimiz kerak. Buning uchun yoshlar qalbi-ga yurtga sadoqat, kattalarga hurmat, tarixga mehr, kelajakka umid tuyg’ulari urug’ini sochishimiz lozim», — deb ta’kidlaydi.
Bunday dolzarb vazifaning kun tartibiga qo’yilishi bejiz emas edi. Mustaqillikning dastlabki yillarida ham yoshlar dunyoqara-shida eskicha tafakkur, jahon taraqqiyotidan orqada qolgan bilimlar, o’z qiymatini yo’qotgan qarashlar saqlanib qolmoqda edi. Masalan, yaqin-yaqinlargacha oliy ta’limning vazifasi muayyan miqdorda ilmiy texnikaviy bilimlarga ega bo’lgan, ongiga mafkuraviy yo’l-yo’riqlarni singdirgan mutaxassislarni tayyorlashdan iborat qilib qo’yilgan edi.
Sir emas, KPSS tarixi, ilmiy kommunizm, dialektik va tarixiy materializm, siyosiy iqtisod, tarix, huquq, adabiyot va boshqa fanlar mafkuraviy jihatdan juda ham jilovlab qo’yilgan bo’lib, ular yoshlarda yuzaki, maddohlik yo’nalishida flkrlashga o’rgatar edi.
Tabiiyki, bunday hoi yoshlarda yangi zamonga munosib bar-kamol ma’naviyatni shakllantirishni taqozo qilardi. Bu borada respublikada ko’rilgan chora-tadbirlarning asosiy yo’nalishi ta’limni gumanitarlashtirish bo’ldi. Bu borada mamlakatda 1991-yil 17-sentabrda e’lon qilingan mamlakat Prezidentining «Respublika davlat hokimiyati va boshqaruv idoralarini, hamda, xalq ta’limi sistemasini partiyadan xoli etish to’g’risida»gi Farmoni muhim qadam bo’ldi. Ushbu Farmonda: «Belgilab qo’yilsinki, respublika davlat apparati idoralarida va xalq ta’limi sistemasida siyosiy partiyalar va harakatlarning tashkiliy tuzilmalari tashkil etilishiga bundan buyon yo’l qo’yilmaydi», — deb alohida ta’kidlandi. Farmonning ana shunday talabidan kelib chiqadigan xulosa shunda ediki, maorif va xalq ta’limini jahon amaliyotiga yaqinlashtirish ma’nosida uni yakka hukmron partiya g’oyalari yo’lini asoslashga xizmat qiluvchi mafkura ta’siridan xoli qilish edi. Darhaqiqat, respublikada avvalgi kommunistik partiya mafkurasi uchun nazariy, ilmiy bilimlar man-bayi hisoblanmish ijtimoiy fanlarning oliy ta’lim tizimidagi roli va o’rniga yangicha munosabat vujudga keldi. Masalan, O’zbekiston respublikasining «Ta’lim haqida»gi Qonunini amalga oshirish uchun respublika Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi «OHy ta’lim isloho-tj» Dasturini ishlab chiqdi. Ushbu Dasturning muhim qoidasi oliy ta’limni gumanitarlashtirishdan iborat edi. Jumladan, ushbu Das-turda «gumanitar ta’lim berish ixtisosliklari bo’yicha mutaxassislar tayyorlashning ajralmas qismidir va u o’zbek xalqining ma’naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish, umuminsoniy qadriyat-larga sodiqlik, fuqarolik va vatanparvarlik tuyg’usini tarbiyalash, o’zbek xalqi milliy ruhining asosi bo’lmish insonparvarlikni tarbiya-lashga asoslanadi» — deb alohida qayd qilindi.Tarix – xalq ma’naviyatining asosi.
Ta’limni gumanitarlashtirish, uni partiyaviy mafkuradan xoli qilish borasidagi muhim qoidalardan biri yurt tarixini o’rganishga katta e’tibor berilishi bo’ldi.
Bu boradagi muhim amaliy qadam shunda ediki, oliy o’quv yurtlarida sobiq KPSS tarixi kafedralari o’rnida O’zbekiston xalqlari tarixi kafedralari tashkil etildi. Umumta’lim maktablarda O’zbekiston tarixi avvalgi yillarga nisbatan 3 barobar chuqurroq o’qitila boshlandi. Demak, yurt tarixini o’rganish keng qamrov olib, o’zining amaliy samarasini bera boshladi.
Tarixiy bilimlar yoshlarni ko’p narsaga ongli ravishda qarashga undadi. Ularning har biri qalbida Vatanga mehr tuyg’ularini, bugungi kun qadriga yetish hissini shakllantira boshladi. Masalan, Namangan Davlat Universiteti biologiya fakultetining ikkinchi kurs talabalariga «Hozirgi yoshlarning mas’uliyati nimadan iborat?», deb berilgan sa-volga ko’pchilik talabalar «O`zbekiston mustaqilligini mustahkamlash uchun yetuk mutaxassis bo’lib yetishishi mas’uliyati», — deb javob berdilar. Yana shuni ham ta’kidlash lozimki, yoshlarda Vatanga mehr hissini tarbiyalashda, ularda vatanparvarlik tuyg’usini shakllantirishda O’zbekiston Madhiyasi va O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (Asosiy Qonuni)ni xalq ta’limi tizimida o’rganish ham, shu mavzularga bag’ishlab maxsus murabbiylik soatlarining o’tkazilishi ham katta ahamiyatga ega bo’la boshladi. Shu bilan bir-ga «mustaqillik kunlari»ning bayram qilinishi ahamiyatini alohida ta’kidlash lozim.
Ma’lumki, O’zbekiston Respublikasi Oliy Soveti o’n birinchi sessiyasida Mustaqillik kuniga tayyorgarlik ko’rish haqida qaror qabul qilingan edi.
1992-yil 22-avgustda «O`zbekiston o’quv yurtlarida har yili 1-sentabrda «Mustaqillik kuni»ni o’tkazish to’g’risida» Prezident Farmoni e’lon qilindi. Unda davlatimiz tarixida yangi sahifa ochgan O’zbekiston Respublikasining Mustaqillik kuni bayram qilinishi mu-nosabati bilan va uning yoshlarni ma’naviy kamol toptirishda juda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega ekanini nazarda tutib, o’quv yurtlari jamoalarining istaklarini hisobga olib:
1. Har yili 1-sentabrda barcha maktablarda, hunar texnika bilim yurtlarida, o’rta maxsus va oliy o’quv yurtlarida «Mustaqillik kuni» mavzuida maxsus mashg’ulotlar, darslar, ma’ruzalar, tantanali yig’ilishlar va uchrashuvlar o’tkazish:
2. Qaramog’ida o’quv yurtlari bo’lgan vazirliklar va idoralar, hokimliklar:turli shakllardagi, ijodiy izlanish va bayram vaziyati ruhidagi mashg’ulotlar va tadbirlarni o’tkazishga oid zarur tashkiliy choralar-ni ko’rsinlar:
Respublika hayotining barcha sohalarida ro’y berayotgan tub o’zgarishlardan o’quvchilar va talabalarni keng xabardor qilinishini ta’minlasinlar, uni erkin va yuksak vatanparvarlik va Vatanga sado-qat ruhida tarbiyalasinlar: o’quv yurtlarida mustaqillik kunini bayram qilishda yoshlar-ning ijodiy qobiliyatlarini ochishga ko’maklashuvi hamda bir xillik va rasmiyatchilikni istisno etuvchi tanlovlar, ijodiy bellashuvlar, ommaviy va boshqa tadbirlar o’tkazsinlar;
3. Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahri hokimlari o’quv yurtlarida Mustaqillik kuniga tayyorgarlik ko’rish va uni o’tkazish chog’ida respublika oqsoqollari, deputatlar, fan, madaniyat va san’at arboblarini, ijodiy va boshqa jamoat tashkilotlarining vakillarini, korxonalar va mu-assasalarning rahbarlarini qatnashishga keng jalb qilishlari» kabi muhim vazifalar belgilandiki, bu farmonning joylarda bajarilishi xalqimizga mustaqillik tushunchasini yetkazishda, ularni istiqlol mafkurasi ruhida tarbiyalashda katta ahamiyatga ega bo’ldi. Bu borada Toshkent, Farg’ona, Samarqand viloyatlarida ibratli ishlar amalga oshirildi.
Ayniqsa, 1992-yil 1-sentabrdan O’zbekiston aholisi tomonidan birinchi marta mamlakat mustaqilligining bir yilligini keng bayram qilinishini aytish mumkinki, xalqni milliy istiqlol ruhida tarbiyalash va unga e’tiqod tuyg’ularini kuchaytirishda muhim qadam bo’ldi. Shu yilning 30-avgustida Toshkentda O’zbekiston Respublikasi mustaqilligining ikki yilligiga bag’ishlangan tantanali majlis bo’ldi. Unda Prezident I. Karimov tabrik nutqi so’zlab butun aholini milliy bayram bilan qizg’in tabrikladi. Tantanalar mamlakatning barcha vi-loyat, shahar, tuman va qishloqlarida, tashkilot, muassasa, korxona, jamoalarda va mahallalarda bo’lib o’tdi. Butun xalq O’zbekistonning kelajagi qo’lga kiritilgan mustaqillik tufayli amalga oshirilishini chuqur his qila boshladi. Bir so’z bilan aytganda, dastlab istiqlol e’lon qilingan kunlarda kishilardagi sarosimalik o’rnini, endi mustaqillik-ka ishonch va e’tiqod egallay boshladi.
Prezident Farmoni asosida O’zbekistondagi barcha o’quv yurtlarida 1-sentabrda «Mustaqillik kuni» keng nishonlandi. Masalan, Toshkent Davlat Texnika Universitetida shu kuni tantanali miting-dan so’ng birinchi darslar «Mustaqillik darslari» sifatida o’tkazildi. Bunda professor-o’qituvchilar, faxriylar, xalq deputatlari qo’lga kiritilgan mustaqillikning ahamiyati va afzalliklari haqida talabalarga keng mshuntirish berdilar.
O’zbekiston mustaqilligiga bag’ishlangan bunday tadbirlar faqat Oliy o’quv yurtlaridagina emas, balki barcha o’rta maxsus o’quv yurtlari va umumiy ta’lim maktablarida ham katta tayyorgarliklar bilan muntazam ravishda o’tkazilib turibdi.
Prezident LA. Karimovning 2006-yili e’lon qilingan mamla-katda ma’naviyma’rifiy, targ’ibot ishlarini yanada kuchaytirishga qaratilgan farmoniga muvofiq respublika ma’naviyat va ma’rifat markazi Ma’naviyat targ’ibot markaziga aylantirildi. Uning faoliyat mezonlari yanada kengaytirilib, yo’nalishlari aniq belgilab berildi.
Yosh iste’dodlar o’z ijodlari bilan o’zbek san’atini dunyoga namoyish etmoqdalar. Yaqinda toshkentlik litsey o’quvchisi, yosh ras-som Oybek Islomov o’z asarlari bilan Hindistondagi Butunjahon bolalar san’ati qo’mitasi o’tkazgan «Shankar» ko’rgazmasida ishtirok etib, Javoharla’l Neru nomidagi oltin medal bilan taqdirlandi.
Sakkiz yoshli toshkentlik o’quvchi Diyora Hasanova «Bolalar san’ati — 2000» xalqaro festivalining eng yosh qatnashchisi bo’lishiga qaramasdan, bu festivalning Amerika Qo’shma Shtatlari-da o’tkazilgan final bosqichida o’zining yuksak rassomlik iste’dodini namoyon qila oldi. 50 ga yaqin mamlakat bolalari rasmlari orasidan u ishlagan «Yer sharida festivalga boramiz» nomli rasmning xalqaro festival emblemasi sifatida tanlab olinishi va unga Bosh sovrin-ning berilishi ham farzandlarimizning qanchalik yuksak iqtidor egasi ekanligini ko’rsatib turibdi.
Yosh iste’dodlarni izlab topish va tarbiyalash, professional ras-somlarning boshini qovushtirish, ularning samarali ijod qilishla-ri uchun qulay sharoit yaratish, milliy tasviriy, amaliy, miniatura san’atimizning noyob an’analarini boyitish, dunyoga tanitish maqsadida tashkil etilgan O’zbekiston Badiiy Akademiyasi uch yildan bu-yon jiddiy faoliyat ko’rsatib kelmoqda. Mamlakatimizda iste’dodli rassomlarning ko’plab ko’rgazmalarini tashkil etdi. O’zbek rassomchilik maktabining bugungi rivoj ini dunyoga ko’rsatish maqsadida 2000-2006-yillar mobaynida Yaponiya, Fransiya, Janubiy Koreya, Amerika Qo’shma Shtatlari, Germaniya kabi ko’plab mamlakatlarda o’zbek rassomlarining ko’rgazmalarini o’tkazdi.
Badiiy Akademiyaning a’zolari tomonidan katta mahorat bilan ishlangan Sohibqiron Amir Temur, Farg’oniy, Jaloliddin Manguberdi, Alpomish haykallari, Mustaqillik maydonidagi majmua kabi haykaltaroshlik san’atining go’zal namunalari xalqimiz milliy g’ururi va iftixorini yuksaltirishga xizmat qilmoqda.
Turkiston miniatura maktabining asoschisi, buyuk musavvir Ka-moliddin Behzodning bu yil nishonlanadigan 550 yilligiga qizg’in tayyorgarlik olib borilmoqda. Kamoliddin Behzod memorial bog’ini barpo etish ishlari boshlab yuborilgan.
Shuni ta’kidlash joizki, O’zbekiston mustaqilligini mustahkamlash dolzarb bo’lib qolayotgan bir paytda yoshlar bilan yakka tartib-da ishni yo’lga qo’yish, ularda axloqiylik fazilatlarini shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Chunki azaldan odoblilik, axloq inson uchun eng zarur ziy-natlardan hisoblangan. Odamzodni yuksaklarga ko’taradigan ham, uning qadr-qimmatini oshiradigan ham ana shu axloqiy barkamol-likdir. Shu o’rinda qadimgi Rim faylasuflaridan Epikratning «bar-cha kashfiyotlar ichida go’zali yaxshi tarbiya olgan insondir», degan o’gitini hamisha yodda tutish o’rinlidir. Yoshlarda ana shunday fazilatlarni tarbiyalashda joylarda, maktab va o’quv yurtlarida olib boriladigan ishga e’tibor berilmoqda. Maktabgacha tarbiya muassasala-rida, boshqa o’quv yurtlarida, mehnat jamoalarida va turarjoylarda niax’sus «Odobnoma» soatlari joriy etildi. Bundan tashqari, mamlakat televideniyesi va radiosi orqali, jumhuriyat gazetalari sahifalari-da esa maxsus «Odobnoma» ko’rsatuv va eshittirishlar beriladigan, sahifalar chiqadigan bo’ldi. Bu ish mehnat va pedagogika jamoalari hamda ota-onalar kengashlarining amaliy hamkorligi asosida ham tashkil etiladi.
O’zbekiston hukumati aholi aqliy imkoniyatlarini kengayti-rish va ma’naviy yetukligini ta’minlash asosida mustaqillikning sof insonparvarlik mazmunini chuqurlashtirish hamda uning jamiyatning mustahkam poydevori bo’lib xizmat qilishiga katta umid bog’lagan. Shu bois amalga oshirilgan tadbirlarga tanqidiy nazar bilan qaraydi. Boy berilgan imkoniyatlar yo’l-yo’lakay o’rganib, tuzatib boriladi. Ijodiy va ilmiy kuchlarga ko’maklashuvchi qator jamoat tashkilotlari faoliyatiga ana shu nuqtayi nazardan baho berildi. Natijada uning kuch va imkoniyatlarini birlashtirish maqsadida 1996-yil 17-aprelda yosh ijodkorlarga, olimlarga va tadqiqotchilarga ko’maklashuvchi, umuman yoshlar muammolari bilan shug’ullanuvchi «Kamolot» jamg’armasi ta’sis etildi.
«O`zbekiston yoshlarining «Kamolot» jamg’armasi yosh avlodning har tomonlama kamol topishi, chuqur bilim, kasb egallashi, o’zlarida yuksak ma’naviyat, vatanparvarlik, mehnatsevarlik fazilatlari hosil qilishi, ularning istiqlol ishining davomchilari bo’liby yetishishlarida ko’p qirrali yordam ko’rsatishni o’zining dasturiy vazifasi qilib belgiladi va bu borada bir qator ishlarni amalga oshirdi. Keyinchalik jamg’arma «Kamolot» yoshlar ijtimoiy harakatiga aylantirildi. Uning faoliyatini yanada tako-millashtirishda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 10oktabrda qabul qilgan «Kamolot» yoshlar ijtimoiy harakatini qo’llab-quvvatlash va uning faoliyat samaradorligini yanada oshirish to’g’risida»gi Qarori katta ahamiyatga ega bo’ldi.Tarix – xalq ma’naviyatining asosi.
